GAI CỘT SỐNG CÓ PHẢI LÀ NGUYÊN NHÂN GÂY CÁC CHỨNG ĐAU LƯNG THÔNG THƯỜNG?

Các chứng đau lưng thông thường là tình trạng của một cột sống lành mạnh bị “trục trặc” do ảnh hưởng của môi trường lao động, hoạt động thể thao, suy thoái do tuổi già, hoặc sự mất cân bằng giữa khả năng lao động của cột sống với yêu cầu lao động hàng ngày.

Xin chỉ nêu các chứng đau lưng điển hình ở vùng thắt lưng L5-S1, là đoạn đốt sống di động bị nhiều đe dọa nhất.

Các thành phần cấu tạo đoạn đốt sống di động đều trải qua quá trình thoái hóa theo tuổi tác. Đó là một quá trình suy mòn tất yếu xảy ra với tất cả mọi người, thường thấy đĩa đệm bị suy mòn sớm và rõ nhất, sau đó đến các thành phần khác.

Lần lượt xảy ra 4 giai đoạn:

1. Lỏng lẻo đoạn đốt sống di động.

2. Lồi đĩa đệm.

3. Thoát vị đĩa đệm.

4. Hình thành gai cột sống.

Có thể gặp một trong các hiện tượng thoái hóa sau đây:

1. Thoái hóa bình thường theo tuổi tác

- Đĩa đệm giảm bớt nước và xẹp thấp dần.

- Đoạn đốt sống di động lỏng lẻo dần.

- Các dây chằng tăng cường xiết chặt đoạn đốt sống di động.

a. Toàn bộ quá trình thoái hóa theo tuổi tác diễn biến âm thầm, không gây chứng đau lưng nào cho đến hết tuổi già.

b. Chứng đau lưng do các trục trặc nhỏ của cột sống.

Cũng đôi khi xuất hiện sớm hiện tượng thoái hóa này khiến nhiều bệnh nhân trẻ thấy đau lưng. Chụp X-quang cột sống hoàn toàn lành mạnh, bình thường. Đặc điểm chung của nhóm bệnh này là:

- Rất trẻ (thanh thiếu niên).

- Học hành hoặc lao động rất căng thẳng suốt ngày đêm.

- Không tập thể dục, không chơi thể thao.

Đây thuộc nhóm bệnh cung của cột sống rất yếu, không đáp ứng được nhu cầu làm việc cao. Bệnh xuất hiện rất sớm, có khi trước thời kỳ thoái hóa nên không thấy hình ảnh gai cột sống.

Nếu bệnh nhân thực hiện đầy đủ phác đồ điều trị sau:

- Nằm nghỉ ngơi.

- Dùng thuốc giảm đau chống viêm.

- Tập thể dục chữa bệnh thích hợp.

Bệnh sẽ khỏi nhanh chóng; Nếu tiếp tục luyện tập thể dục bệnh sẽ không tái phát.

2. Mức độ thoái hóa thứ hai

- Đĩa đệm mất nước và khô nhanh hơn.

- Các dây chằng xiết chặt nhưng ít hiệu quả.

- Các bắp thịt phải hoạt động tăng cường, quá sức.

- Các bắp thịt đau cứng: tính chất đau kiểu cơ học khu trú ở vùng đoạn đốt sống bị bệnh.

- Hình thành các gai cột sống phía trước và hai bên để hỗ trợ đoạn đốt sống di động (không gây đau đớn).

3. Mức độ thoái hóa thứ ba

- Đĩa đệm mất nước và khô nhanh hơn nữa.

- Vòng xơ đĩa đệm bị nứt (nhất là vòng xơ ở phía sau).

- Nhân đĩa đệm thâm nhập vào các khe nứt vòng xơ.

- Đĩa đệm lồi ra phía sau, kích thích dây chằng dọc sau cột sống gây đau.

- Nếu đĩa đệm lồi ra phía trước, sẽ kích thích thêm sự hình thành gai cột sống và không gây đau.

- Các bắp thịt hoạt động hỗ trợ quá mức, co cứng và đau.

- Ở giai đoạn này tính chất đau cơ học biểu hiện thêm: Bệnh nhân ngồi mau mỏi hơn, khi cúi lưng ra trước không thể thẳng lưng trở lại.

* Chứng đau cấp tính do kẹt đĩa đệm:

Khi cúi lưng ra trước chuẩn bị nhấc một vật nặng, khe sau liên đốt sống thắt lưng, cùng mở rộng, nhân đĩa đệm bị đẩy ra phía sau vào chỗ nứt vòng xơ sau.

Nạn nhân gồng mạnh các cơ vùng lưng định đứng thẳng đột ngột nhấc vật nặng lên.

Khe trước liên đốt sống chưa kịp mở rộng để đón nhận đĩa đệm còn nằm ở phía sau thì khe sau liên đốt sống đã khép hẹp lại, kẹp chặt nhân đĩa đệm và càng làm lồi thêm ra phía sau, làm căng mạnh dây chằng dọc sau cột sống. Bệnh nhân cảm thấy đau dữ dội như điện giật, vứt bỏ vật nặng và nằm lăn ra đất (đau do dây chằng dọc sau có dây thần kinh bị kích thích).

4. Mức độ thoái hóa thứ tư

- Vòng xơ đĩa đệm thủng hoàn toàn.

- Nhân đĩa đệm rách thòi ra khỏi vòng xơ.

- Dây chằng dọc sau do bị đẩy căng cũng bị rách.

- Nhân đĩa đệm thòi ra ngoài dây chằng.

- Nhân đĩa đệm thoái vị chèn ép rễ thần kinh ở vùng lỗ tiếp hợp.

- Rễ thần kinh đau do bị viêm kích thích.

- Gai cột sống tiếp tục phát triển để cố định cột sống (không phải nguyên nhân gây đau).

Tính chất đau ở loại này gồm:

- Đau khu trú tại vùng bệnh kiểu cơ học.

- Đau lan truyền xuống chân.

Kết luận:

Các chứng đau lưng thông thường xảy ra trên cột sống do các trục trặc nhỏ không đáp ứng được công thức:

Cung = Cầu

Những yếu tố bị kích thích đau là các cơ, dây chằng và rễ thần kinh.

Gai cột sống xuất hiện ở giai đoạn cuối cùng không gây đau và còn góp phần làm hết các nguyên nhân đau khác (trừ trường hợp chèn ép rễ thần kinh do gai mỏm khớp sau).

Chúng ta có thể chữa khỏi các chứng đau lưng thông thường và phòng tránh bệnh không xảy ra nếu biết quan tâm chăm sóc chu đáo cột sống để đảm bảo cân bằng giữa cung và cầu. Cụ thể bằng các biện pháp sau đây:

1. Tránh hoặc hạn chế các tư thế lao động nguy hiểm (ngồi chồm hổm, cử động vừa cúi - ngửa lưng vừa xoay vặn mình).

2. Tuân theo các quy cách lao động an toàn.

3. Lao động hợp lý xen kẽ với nghỉ ngơi.

4. Cải tiến các phương tiện làm việc (ghế ngồi phải có tựa lưng…).

5. Khai thác tối đa các ưu đãi của thiên nhiên (ánh sáng, thực phẩm và rau quả tươi sống) để nâng cao sức khỏe.

6. Giải trí và nghỉ ngơi lành mạnh; tránh các thú tiêu khiển gây hại cho sức khỏe.

Đặc biệt quan trọng nhất là:

Học tính kiên trì luyện tập cơ thể của trẻ sơ sinh, phải tập luyện liên tục trong vòng 1 năm mới có thể đứng vững trên hai chân và đi lại bình thường.

Như câu tục ngữ đã tổng kết:

“3 tháng biết lẫy

7 tháng biết bò

10 tháng lò dò biết đi”

Muốn “thích ứng với tư thế cột sống thẳng đứng” cũng phải mỗi ngày tập thể dục phù hợp với tình trạng cá nhân mình, chú trọng các động tác nâng cao sức mạnh của cột sống.

Tác giả : GS. BS. NGUYỄN QUANG LONG (Bộ môn Chấn thương -Chỉnh hình & phục hồi chức năng ĐHYDTP)