Chăm sóc sau xạ trị người bệnh ung thư trực tràng

Hạn chế các loại thức ăn có nhiều dầu mỡ và nhiều gia vị. Kiêng sữa và các sản phẩm từ sữa như bơ, phô mai, sữa chua. Không gãi hay chà xát, không thoa hay bôi các loại nước hoa hay mỹ phẩm lên vùng da chiếu tia.

Phó giáo sư, bác sĩ Cung Thị Tuyết Anh, Bệnh viện Ung bướu TP HCM, cho biết, xạ trị là dùng các chùm tia năng lượng mạnh (ví dụ tia X), chiếu vào khối bướu để giết các tế bào ung thư. Hóa trị trong lúc xạ trị có thể làm cho tác dụng của xạ trị mạnh hơn nên hiện nay người ta thường dùng kết hợp. 

Xạ trị chỉ dùng trong một số rất ít ung thư đại tràng. Xạ trị và nhất là hóa - xạ trị đồng thời là một phần trong điều trị ung thư trực tràng. Đối với ung thư trực tràng, hóa - xạ trị có thể được dùng trước hoặc sau mổ, nhằm làm giảm khả năng bướu tái phát tại chỗ.

Ngày nay các bác sĩ thường hóa - xạ trị trước mổ, giúp cuộc mổ sau đó dễ dàng hơn, đặc biệt khi bướu ban đầu có kích thước lớn.  Một số ít trường hợp bướu nằm thấp gần hậu môn, nếu mổ ngay, nhiều khả năng phải cắt bỏ hậu môn, và bệnh nhân sẽ phải mang hậu môn nhân tạo vĩnh viễn. Nếu hóa - xạ trị đồng thời trước mổ, bướu có thể thu nhỏ kích thước đáng kể, có thể chỉ cắt đoạn ruột mang bướu và nối ruột lại. Như vậy bệnh nhân tránh không phải mở hậu môn ra da.

Theo phó giáo sư Tuyết Anh, khoảng 20% số bệnh nhân dự kiến phải cắt bỏ trực tràng và hậu môn có thể bảo tồn được hậu môn sau hóa - xạ trị trước mổ. Trường hợp ung thư trực tràng lan rộng tại chỗ, không còn phẫu thuật được, xạ trị chỉ còn mang tính chất điều trị giảm nhẹ.

Bệnh nhân xạ trị ung thư nên hạn chế các loại thức ăn có nhiều dầu mỡ và nhiều gia vị. Ảnh minh họa: hubspot

Liệu trình hóa - xạ trị 

- Xạ trị thường kéo dài 5 tuần, mỗi tuần 5 ngày (thứ hai đến thứ sáu).

- Nếu là hóa trị loại truyền tĩnh mạch, được sử dụng trong 4 ngày đầu và 4 ngày cuối của cuộc xạ trị.

- Nếu là hóa chất loại thuốc viên, bệnh nhân uống trong những ngày có xạ trị.

Xạ trị có thể gây những khó chịu

Tác dụng phụ sớm: mệt mỏi, viêm da vùng xạ (ngứa, đỏ da, sạm da), có thể gặp ở bệnh nhân thừa cân, viêm rát da hậu môn, rối loạn tiêu hóa (ăn không ngon, buồn nôn, đau quặn bụng, mắc đi cầu liên tục, tiêu chảy), rối loạn đi tiểu (tiểu gắt, tiểu lắt nhắt). Các tác dụng phụ sớm thường xảy ra vào những tuần cuối của quá trình xạ trị và giảm nhanh trong 2-6 tuần sau khi kết thúc xạ trị.

Tác dụng phụ muộn: Thường bị vô sinh sau xạ, ảnh hưởng đến “quan hệ vợ chồng”.

Làm gì để giảm bớt khó chịu do việc điều trị

- Để giảm mệt mỏi cần nghỉ ngơi và ngủ đầy đủ.

- Tập thể dục đều đặn, nhẹ nhàng.

- Ăn uống đầy đủ các chất, không kiêng khem.

Làm thế nào để giảm gây tổn thương do xạ trị

Đối với vùng da bị chiếu tia:

Không gãi hay chà xát, không thoa hay bôi các loại nước hoa hay mỹ phẩm (trừ các loại thuốc thoa do bác sĩ chỉ định). Không dán băng keo, không cạo lông, không nên mặc các loại quần lót và quần ngoài quá bó chặt. Nên tắm nước ấm và sử dụng xà bông trung tính.

Để giảm đau quặn bụng và tiêu chảy:

- Hạn chế các loại thức ăn có nhiều dầu mỡ và nhiều gia vị (tiêu, ớt…).

- Kiêng sữa và các sản phẩm từ sữa như bơ, phô mai, sữa chua. 

- Hạn chế ăn rau sống (nên nấu chín). 

- Hạn chế một số thức ăn gây đầy hơi và tăng xì hơi, như tinh bột, đậu, bắp, nước uống có ga. Mỗi ngày nên ăn 5-6 bữa ăn nhỏ thay vì chỉ ăn 3 bữa chính. Không nên ăn quá no.

- Cần đi gặp bác sĩ khi bị tiêu lỏng trên 3 lần mỗi ngày hoặc tiêu phân có nhầy, có máu; khi tiểu gắt buốt, tiểu ra máu.

Triệu chứng sốt: 

Sốt hiếm xảy ra khi hóa - xạ trị ung thư trực tràng. Nếu sốt sau truyền hóa chất, cần đến gặp bác sĩ để xử trí thích hợp.

Vấn đề sinh đẻ:

Đối với bệnh nhân nam: Xạ trị vào vùng chậu có thể làm người nam xuất tinh mà không có tinh trùng, thường kéo dài 1-2 tháng sau xạ. Nếu bệnh nhân muốn có con sau xạ trị, nên gặp bác sĩ để được tư vấn về việc gửi tinh trùng vào ngân hàng trữ tinh trùng.

Đối với bệnh nhân nữ: Không được có thai trong lúc xạ trị vì tia phóng xạ sẽ gây hư thai hoặc quái thai. Nếu bệnh nhân có ý định có con thì cần gặp bác sĩ để được tư vấn. Xạ trị vùng chậu sẽ làm hai buồng trứng ngưng hoạt động (mất kinh, mãn kinh sớm) và làm xơ teo tử cung

Vấn đề quan hệ vợ chồng:

Bệnh nhân thường cảm thấy giảm ham muốn trong thời gian đang và sau xạ trị. Người nữ thường gặp khó khăn khi giao hợp do âm đạo bị khô, ngứa hoặc rát. Nên gặp bác sĩ để được tư vấn dùng thuốc.

Phó giáo sư Tuyết Anh khuyến cáo, nên gặp trực tiếp bác sĩ điều trị để được tư vấn. Không nên nghe các hướng dẫn thiếu chính xác và phi khoa học từ người chung quanh không có chuyên môn. Sau đợt hóa - xạ trị trước mổ, bướu có thể thu nhỏ đi rất nhiều. Một số bệnh nhân có tâm lý quá lạc quan và không muốn mổ nữa. Điều này rất nguy hiểm vì bướu chỉ tạm thời đáp ứng. Nếu không phẫu thuật, bướu sẽ tiến triển lại sớm.

Lê Phương